Zapraszamy do zapoznania się z podsumowaniem wywiadu z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, prof. Marcinem Wiąckiem. Wywiad dla portalu Niepelnosprwni.pl przeprowadził Mateusz Różański.
Profesor Marcin Wiącek wskazał trzy zasadnicze wyzwania, dotyczące praw osób z niepełnosprawnościami:
- Zmiana systemu orzekania o niepełnosprawności.
- Deinstytucjonalizacja.
- Zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia.
Zanim jednak przyjrzymy się bliżej tym kwestiom, sprawdźmy, z jakimi problemami najczęściej obywatele zgłaszają się do Rzecznika.
Najczęściej pojawiające się skargi w listach do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
W listach, wysyłanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, osoby z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunowie czy przedstawiciele najczęściej skarżą się na:
- niepoprawny sposób ukształtowania przesłanek przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego,
- dyskryminujące przyznawanie świadczenia pielęgnacyjnego według kolejności obowiązku alimentacyjnego,
- dyskryminowanie specjalnych potrzeb edukacyjnych, zwłaszcza w trybie nauki zdalnej,
- wykluczenie transportowe.
Problemem jest przede wszystkim niewykonanie dwóch wyroków Trybunału Konstytucyjnego, które rozszerzyły zakres możliwości ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne. W efekcie opiekunowie są skazani na szukanie w sądach sprawiedliwości i stawanie przed samorządowym kolegium odwoławczym, potem przed sądem pierwszej instancji, a czasem i drugiej instancji. W efekcie droga do uzyskania świadczenia jest dłuższa i wiąże się z dodatkowymi kosztami.
Częste jest również odmawianie świadczenia pielęgnacyjnego osobom drugim w kolejności obowiązku alimentacyjnego, na przykład dzieciom osób z niepełnosprawnościami. W uzasadnieniu wskazuje się, że uprawnionym do świadczenia jest małżonek, bez brania pod uwagę jego możliwej niezdolności do opiekowania się osobą z niepełnosprawnością.
Zmiana systemu orzekania o niepełnosprawności, deinstytucjonalizacja i zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia
W wywiadzie dla portalu Niepelnosprawni.pl prof. Marcin Wiącek wskazał na konieczność ujednolicenia sześciu funkcjonujących obecnie systemów orzecznictwa o niepełnosprawności i stworzenia jednego systemu orzekania o niepełnosprawności, który służyłby do realizacji wszystkich celów.
Rzecznik podkreślił również nieadekwatność instytucji ubezwłasnowolnienia w stosunku do obecnych standardów i praw człowieka, jako naruszającej godność człowieka. Przypomniał, że jej utrzymanie jest sprzeczne z Konwencją ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, która jednoznacznie wzywa do usunięcia jej z systemu prawnego.
Prof. Marcin Wiącek w trakcie wywiadu poruszył także zagadnienie deinstytucjonalizacji. Podkreślił, że wsparcie osoby z niepełnosprawnością powinno pochodzić od społeczności lokalnej i powinno być zapewniane jak najbliżej jej miejsca zamieszkania.
Rozwiązaniem jest asystentura osobista w miejsce ośrodków i zakładów zamkniętych. W miejsce ubezwłasnowolnienia powinien być wprowadzony indywidualny system wspierania podejmowania decyzji. Doprowadzi to do zmiany myślenia o osobach z niepełnosprawnością i ich upodmiotowienia.
Prawo a sytuacja osób z niepełnosprawnością
Prof. Marcin Wiącek w wywiadzie podkreślił również konieczność wprowadzenia istotnych zmian w prawie.
Zmiany powinny dotyczyć przede wszystkim sposobu przyznawania świadczeń dla opiekunów. W dzisiejszym stanie prawnym, by opiekun mógł pobierać jedno z trzech świadczeń, musi zrezygnować z zatrudnienia, co należy zmienić. Opiekunowie nie powinni stawać przed dylematem, czy rezygnować z pracy zawodowej, czy nie.
Co więcej, według Rzecznika Praw Obywatelskich, zniesienie wymogu rezygnacji z pracy powodowałoby, że poziom opieki mógłby być lepszy. Opiekunowie, mogący pobierać świadczenie i pracować zawodowo, mieliby więcej środków finansowych, które mogliby przeznaczyć na opiekę nad osobą z niepełnosprawnością.
Rzecznik zwrócił uwagę na inicjatywę ustawodawczą, mającą umożliwić osobom ubezwłasnowolnionym udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego, przy czym podkreślił że przyznanie biernego i czynnego prawa wyborczego osobom ubezwłasnowolnionym w pozostałych wyborach wymagałoby zmiany Konstytucji.
Na końcu rozmowy Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na konieczność uporządkowania i doprecyzowania przepisów określających zasady funkcjonowania placówek typu DPS.
Całość wywiadu z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, prof. Marcinem Wiąckiem