Badanie zlecone przez Rzecznika Praw Obywatelskich było prowadzone przez zespół badawczy Research Eye. Trwało od 29 października do 7 grudnia 2021 roku, czyli w czasie pandemii COVID-19.
Celem badania było zidentyfikowanie barier i wyzwań, których doświadczali uczniowie i uczennice z różnymi niepełnosprawnościami w szkołach podstawowych.
W badaniu ocenie podległ również sposób, w jaki władze odpowiadały na wyzwania.
Podczas badania prowadzono:
- indywidualne wywiady pogłębione z dyrektorami szkół podstawowych i rodzicami uczniów z niepełnosprawnościami,
- wywiady grupowe z nauczycielami w różnych typach szkół podstawowych współpracujących z uczniami z niepełnosprawnościami.
Jakie wnioski płyną z badania „Sytuacja uczniów z niepełnosprawnościami w czasie pandemii COVID-19″?
Uczniowie z niepełnoprawnościami w trakcie pandemii doświadczali szeroko pojętej dyskryminacji
Z przeprowadzonego badania wynika, że uczniowie i uczennice z niepełnoprawnościami w edukacji zdalnej doświadczali dyskryminacji w obszarze dostępu do:
- edukacji,
- informacji.
Bariery w dostępie do edukacji w czasie pandemii wynikały z błędnego przekonania, że edukacja on-line jest niemożliwa do realizacji w przypadku osób z niepełnosprawnościami. Problemem były również niewystarczające kompetencje części nauczycieli i nauczycielek w zakresie pracy z uczniami z niepełnosprawnościami w czasie edukacji zdalnej.
Z badania wywnioskować można również, że nauka w formie zdalnej nie jest adekwatna do potrzeb i specyfiki niepełnosprawności części uczniów.
W edukacji zdalnej uczniów z niepełnosprawnościami brakuje systemowego podejścia
Z badania „Sytuacja uczniów z niepełnosprawnościami w czasie pandemii COVID-19″ wynika, że brakuje systemowego podejścia do funkcjonowania szkoły w epidemii. Problemem jest również brak standardów nauczania zdalnego lub hybrydowego.
Z badania wynika także, że zdarzają się przypadki wykluczenia cyfrowego uczniów, prowadzące do nierówności w procesie nauczania.
Uczestnicy badania skarżyli się również, że decyzje MEiN nie uwzględniają specyfiki pracy z uczniami z niepełnosprawnościami. Uczniowie z niepełnoprawnościami nie otrzymywali komunikatów dotyczących organizacji pracy szkół. Format komunikacji nie był dostoswany do ich potrzeb.
Jak wspierać uczniów z niepełnosprawnościami po powrocie do nauki stacjonarnej?
RPO, na podstawie wyników badań, przygotował również odpowiednie zalecenia, dotyczące Narodowego Programu Wsparcia Uczniów po Pandemii.
Zgodnie z zalecaniami Rzecznika Praw Obywatelskich, Plan powinien:
- uwzględniać specyficzne potrzeby uczniów z niepełnosprawnościami i ich rodziców/opiekunów,
- kłaść nacisk na zdrowie psychiczne i integrację społeczności szkolnej,
- rozszerzyć możliwość korzystania z pomocy nauczyciela wspomagającego dla wszystkich uczniów z niepełnosprawnościami,
- przewidzieć wyposażenie specjalistów, współpracujących z uczniami z niepełnosprawnościami, w kompetencje i wiedzę o specyficznych trudnościach w uczeniu się.
Konieczność uwzględnienia formuły zajęć zdalnych i hybrydowych w indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych
RPO zaznaczył również, iż programy powinny uwzględniać prowadzenie zajęć w formie zdalnej bądź innej formie z uwagi na panującą sytuację nadzwyczajną. Możliwość ta powinna stanowić jeden z obowiązkowych elementów indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.
W indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym powinny znaleźć się postanowienia odnoszące się do:
- formy prowadzonych zajęć,
- wymaganego dodatkowego wsparcia w formie asystenta czy nauczyciela wspomagającego,
- możliwości technicznych w miejscu zamieszkania ucznia i w szkole.
Odpowiedni sformułowany program pozwoli właściwie przygotować uczniów i nauczycieli do zmiany formuły prowadzonych zajęć w przypadku sytuacji nadzwyczajnych.
Program doskonalenia nauczycieli oczami… kadry
Nauczyciele, biorący udział w badaniu zwrócili uwagę, że zaproponowane programy doskonalenia zawodowego nie odnoszą się do potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami oraz ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ani na poziomie regulaminu ani kryteriów oceny.
Badanie wskazuje na potrzebę przeprowadzenia szkoleń, pozwalających na pełne wdrożenie edukacji włączającej, również w przypadku nauki w trybie hybrydowym i zdalnym.
Badanie, a także liczne skargi do Biura RPO uwidaczniają, że jednym z istotniejszych zagadnień w trakcie pandemii COVID-19 jest zapewnienie dostępu do edukacji zgodnie z potrzebami i możliwościami uczniów z niepełnosprawnościami.
Stanowisko RPO
W obliczu wniosków, płynących z badania „Sytuacja uczniów z niepełnosprawnościami w czasie pandemii COVID-19″, RPO Marcin Wiącek zwrócił się o analizę opracowania i podjęcie działań dla wdrożenia sformułowanych w nim rekomendacji.
RPO zapytał też, czy wskazane zagadnienia będą analizowane w ramach działań na rzecz wdrożenia edukacji włączającej i zachęcił do dalszej analizy trudności, na jakie napotykali uczniowie z niepełnosprawnościami.
Celem działań powinno być opracowanie optymalnego modelu funkcjonowania szkół w okresie zagrożenia epidemicznego.
Analizę badania Marcin Wiącek przesyła:
- Ministrowi Edukacji i Nauki,
- Rzecznikowi Praw Dziecka,
- pełnomocnikom rządu – ds. osób niepełnosprawnych oraz ds. równego traktowania,
- dyrektorowi Ośrodka Rozwoju Edukacji, Kuratorowi Oświaty,
- przewodniczącemu Związku Nauczycielstwa Polskiego.
Raport z badania jakościowego „Sytuacja uczniów z niepełnosprawnościami w czasie pandemii COVID-19″