W ramach modułu szkoleniowego pt „Osoba z niepełnosprawnością w prawie cywilnym i rodzinnym” omówione zostaną najważniejsze instytucje prawa cywilnego, które mają znaczenie dla sytuacji prawnej osób z niepełnosprawnościami, a jednocześnie praktyka ich stosowania wywołuje szereg trudności. Jak podpisać umowę, kiedy ktoś nie umie się podpisać? Jak przeczytać dokument, jeśli ktoś nie widzi? Jak negocjować spłatę długu, kiedy ktoś nie mówi? Kto to jest kurator dla osoby z niepełnosprawnością – m. in. na te pytania uczestnicy i uczestniczki szkolenia uzyskają odpowiedź.
Prawo cywilne to gałąź prawa prywatnego. Prawo prywatne to normy prawne regulujące stosunki majątkowe i niemajątkowe między podmiotami prywatnym. Zakłada się, że podmioty te są równorzędne i same kształtują stosunki między sobą. Prawo cywilne dzieli się na działy, m. in, na prawo spadkowe i prawo rodzinne. Najważniejszym źródłem prawa cywilnego jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – kodeks cywilny. Prawo rodzinne zostało uregulowane w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. – kodeksu rodzinny i opiekuńczy. Podczas modułu w pierwszej kolejności wyjaśnione zostaną pojęcia zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, a na tym tle przedstawione zostaną formy czynności prawnych i wady oświadczeń woli. Stereotypowe postrzeganie osób z niepełnosprawnościami utrudnia im często funkcjonowanie w obrocie prawnym. Obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego nie uwzględniają szczególnych potrzeb osób np. z niepełnosprawnością intelektualną, psychiczną, wzroku i słuchu.
Jedną z najbardziej pilnych potrzeb dotyczących cywilnego statusu osób z niepełnosprawnościami jest kwestia likwidacji ubezwłasnowolnienia oraz zastępowania go innymi formami wsparcia prawnego. Uczestnicy i uczestnicy szkolenia dowiedzą się, jak można wykorzystując obowiązujące obecnie przepisy prawa wspierać osobę, która ma trudności w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych. Zarówno pełnomocnictwo notarialne, jak i kurator dla osoby z niepełnosprawnością z art. 183 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a także zastępcza zgoda sądu, umożliwiają w konkretnym przypadku korzystanie z praw przez osobę z niepełnosprawnościami nawet o dużych trudnościach w funkcjonowaniu, ale bez jej ubezwłasnowolnienia.
Bardzo często w życiu społecznym używany jest termin „opiekun osoby niepełnosprawnej”, mimo braku prawnych podstaw do tego. Podczas szkolenia omówione zostaną cywilne aspekty „opieki” nad dorosłą, nieubezwłasnowolnioną osobą z niepełnosprawnością, w tym odpowiedzialność za jej wykonywanie.
Postępowania spadkowe z udziałem osób z niepełnosprawnościami obejmują na przykład kwestię prawa do zachowku i zróżnicowania jego wysokości w zależności od „niezdolności do pracy”. Uczestnicy i uczestniczki omówią formy i zasady spadkobrania z udziałem osób z niepełnosprawnościami.
Zawieranie związków małżeńskich, wykonywanie władzy rodzicielskiej, a także kwestie alimentacji, przysposobienia w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami wiążą się z ryzykiem doświadczenia dyskryminacji. Na przykład kodeks rodzinny w art. 12 wprowadza względny zakaz zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną, a art. 95 § 3 wskazuje, że władza rodzicielska ma być wykonywana tak, jak wymaga tego dobro dziecka oraz interes społeczny. Analiza wykonywania władzy rodzicielskiej przez osoby z niepełnosprawnościami na tle interesu społecznego może skutkować ograniczaniem ich prawa do wykonywania władzy nad dziećmi.
Niestety, w ostatnich latach międzynarodowe organizacje ochrony praw człowieka zwracały Polsce uwagę, iż niektóre instytucje prawa cywilnego pozostają w sprzeczności z regulacjami międzynarodowymi. Komitet ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami w Komentarzu Generalnym do art. 12. Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami wskazał na konieczność zastąpienia ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji. Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wielokrotnie podkreślał znaczenie korzystania ze zdolności do czynności prawnych przez osoby z niepełnosprawnościami w wielu sferach życia.
Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej w wielu swoich raportach podejmowała tematykę niezależnego życia szczególnie osób z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną, w tym kwestię zdolności do czynności prawnych.
Szkolenie wyjaśnia, jak z wykorzystaniem przepisów Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami korzystać z instytucji prawa cywilnego, w tym prawa rodzinnego oraz na co zwracać uwagę w konsultacjach publicznych dotyczących zagadnień prawa cywilnego i rodzinnego.