Klasyczny podręcznik, stosowany od wieków praktycznie w niezmienionej formie, bardzo mocno zakorzenił się w naszej świadomości. To co dla nas jest normalne, stulecia temu wywoływało podobne kontrowersje jak dziś wdrażane e-podręczniki.
Wynalezienie druku sprawiło, iż papierowe podręczniki opuściły budynki bibliotek, stały się dostępne dla znacznie większej części populacji. Dziś mamy szansę obserwować podobne zjawisko. E-podręczniki nie stanowią rewolucji a tylko kolejny krok na drodze ewolucji w dostępie do wiedzy.
Dostępny e-podręcznik
Dostępność rozumiana jako angielskie Accessibility oznacza, że z danego zasobu może skorzystać jak największa grupa osób, w wygodny i intuicyjny sposób. Bezpośrednim przełożeniem na kwestie tworzenia takich zasobów jest uniwersalne projektowanie, tzw. Design for All. Stworzenie e-podręcznika zgodnie z zasadami dostępności sprawi, że będą mogły z niego korzystać dzieci dysponujące różnymi urządzeniami technicznymi, odmiennym oprogramowaniem i systemami operacyjnymi oraz cierpiące na różne rodzaje niepełnosprawności.
Prawo a dostępna e-edukacja
Prawo do równego traktowania obywateli gwarantuje nam konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i jej artykuł 32.
Art. 32.1
Wszyscy są wobec prawa równi.
Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Każdy człowiek podlegający jurysdykcji państwa Polskiego, niezależnie od swojego wieku, płci, wykształcenia, wyznania czy niepełnosprawności musi być równo traktowany przez władze i instytucje publiczne.
Przepisy Unii Europejskiej doprecyzowują kwestie cyfrowej edukacji i jej dostępności dla osób niepełnosprawnych.
Europejska Agenda Cyfrowa (KOM 2010)245)
2.6. Zwiększenie umiejętności wykorzystywania technologii cyfrowych i włączenia społecznego
Dostępność i możliwości wykorzystania są również problemem dla niepełnosprawnych Europejczyków. Niwelowanie przepaści cyfrowej może zwiększyć szanse osób z mniej uprzywilejowanych grup społecznych na uczestnictwo w społeczeństwie cyfrowym na równych prawach (w tym na korzystanie z usług, które ich bezpośrednio dotyczą, takich jak e-kształcenie, e-administracja, e-zdrowie), a przez to poprawić ich sytuację poprzez zwiększenie ich szans na rynku pracy. Umiejętność posługiwania się technologiami cyfrowymi jest więc jedną z ośmiu kluczowych kompetencji, które mają fundamentalne znaczenie dla osób funkcjonujących w społeczeństwie opartym na wiedzy.
Podpisana przez prezydenta RP 6 września br. konwencja NZ o prawach osób niepełnosprawnych w art. 24 Edukacja stwierdza między innymi:
- Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, Państwa Strony zapewnią integracyjny system kształcenia na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym, zmierzające do: […]
c) umożliwienia osobom niepełnosprawnym efektywnego udziału w wolnym społeczeństwie. - Realizując to prawo, Państwa Strony zapewnią, że:
- osoby niepełnosprawne nie będą wykluczane z powszechnego systemu edukacji ze względu na niepełnosprawność, a także, że dzieci niepełnosprawne nie będą wykluczane, ze względu na niepełnosprawność, z bezpłatnego i obowiązkowego nauczania na poziomie podstawowym lub z nauczania na poziomie średnim,
- osoby niepełnosprawne będą korzystać z integracyjnego, bezpłatnego nauczania obowiązkowego wysokiej jakości, na poziomie podstawowym i średnim, na zasadach równości z innymi osobami, w społecznościach, w których żyją,
- wprowadzane będą racjonalne usprawnienia, zgodnie z indywidualnymi potrzebami,
- osoby niepełnosprawne będą uzyskiwać niezbędne wsparcie, w ramach powszechnego systemu edukacji, celem ułatwienia ich skutecznej edukacji,”
E-podręcznik a e-konomia i e-rgonomia
E-podręczniki są szczególnie istotnym rozwiązaniem dla dzieci z dysfunkcjami wzroku oraz niepełnosprawnych manualnie. Dotychczas ich edukacja wymagała specjalnej adaptacji podręczników adekwatnej do indywidualnych potrzeb. Podręczniki dla osób niewidomych drukowane były w alfabecie Brajla. Publikacje dla dzieci słabo widzących w powiększonym druku. Dla osób z ograniczeniami manualnymi kończyn górnych, nagrywane. Niestety, sposoby te nie dawały możliwości zaspokojenia potrzeb większości niepełnosprawnych dzieci. Dodatkowo, taka forma adaptacji materiałów była droga i mało efektywna. Przykładowo, wydruk w brajlu kieszonkowego słownika zajmował objętościowo szesnaście tomów formatu B4 a każdy z nich miał grubość kilku centymetrów. Oprócz nadzwyczajnych gabarytów, książki drukowane w brajlu posiadają istotną wadę. Łatwo ulegają zniszczeniu. Przy częstym czytaniu. Wypukłe znaki są po prostu zacierane. Podręczniki w większym formacie, z powiększoną czcionką, także dostępne były tylko dla pewnej grupy osób słabo widzących. Istnieje bardzo wiele schorzeń ograniczających możliwości postrzegania wzrokowego. Prawie każde z nich charakteryzuje się innymi warunkami umożliwiającymi rozpoznanie widzianego obiektu. Może to zależeć od jego wielkości, koloru, kontrastu, źródła natężenia światła itp. Itd. Nie istnieje możliwość wydrukowania klasycznego podręcznika, który będzie dostępny dla większości uczniów.
Stworzenie klasycznego podręcznika dostępnego dla określonej grupy osób niepełnosprawnych wiąże się z poniesieniem znacznych, dodatkowych kosztów. Druk w brajlu, w powiększonym czarno druku, lektorzy. Na takie wydatki mogą sobie pozwolić jedynie specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, co praktycznie uniemożliwia przeprowadzenie prawidłowego procesu dydaktycznego w szkołach tzw. Masowych lub nawet takich, które posiadają klasy integracyjne. Koszta adaptacji podręczników są na tyle duże, że także w szkołach specjalnych nauczyciel nie ma możliwości wyboru podręcznika, z jakiego chciałby nauczać. Jedynym jakiego może użyć, jest ten zaadaptowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Z uwagi na wysokie koszta adaptacji, podręczniki nie są wymieniane w rytmie zmian podstawy programowej lecz w miarę niszczenia się samych podręczników.
E-podręcznik dla wszystkich
Podręcznik w wersji elektronicznej może stać się panaceum dla edukacji większości dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Dzieci niewidome są w stanie bez problemów korzystać z dostępnych książek czy dokumentów elektronicznych. Treść tych publikacji odczytywana jest przy pomocy tzw. Programów odczytu ekranu i syntezatorów mowy. Tego typu oprogramowanie można instalować zarówno w komputerach jak i urządzeniach mobilnych w rodzaju tabletów czy smart fonów. Osoby słabo widzące są w stanie spersonalizować sobie dostępny dokument pod kątem swoich indywidualnych potrzeb. Ustawić kontrast, jasność, kolor czy wielkość czcionek. Dzieci z ograniczeniami manualnymi, korzystając z technologii asystujących mogą samodzielnie „przerzucać” kartki publikacji elektronicznych.
Dostępność w praktyce
W praktyce, dostępny e-podręcznik najłatwiej zbudować bazując na już sprawdzonych rozwiązaniach. Elektroniczne wersje podręczników powinny być zgodne ze standardami publikowania treści w Internecie, z których najstosowniejszym jest standard Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0 wydany przez World Wide Web Consortium (http://www.w3.org/tr/wcag20/). Standard ten, nie jest przypisany do jakiejkolwiek technologii czy urządzeń. Jest zbiorem wskazówek, jak powinny powstawać dostępne treści. W oparciu o ten standard działa większość technologii wspierających osoby niepełnosprawne. Stosowanie WCAG 2.0 przyjęto m.in. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dn. 12 kwietnia br. do art. 18 ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.
E-podręcznik powinien powstać w otwartym i popularnym formacie zapisu danych. Pozwoli to na prezentowanie jego treści zarówno na najnowszych jak i tych nieco już starszych urządzeniach. Sprawi to także, że korzystanie z niego nie będzie uzależnione od posiadania konkretnego systemu operacyjnego czy technologii asystującej.
Dostępność a otwartość
W przypadku e-podręcznika istotną rolę będzie odgrywać kwestia praw autorskich i zabezpieczeń samej publikacji. Aktualnie, bardzo często, cyfrowe zabezpieczenia (DRM) kolidują z oprogramowaniem asystującym. Takie sytuacje mają miejsce szczególnie w wypadku publikacji w formacie PDF.
Dostępność e-podręcznika
Do polskich szkół uczęszcza prawie 140 000 niepełnosprawnych uczniów. E-podręcznik może dać niepełnosprawnym dzieciom szansę na równy dostęp do edukacji w publicznych placówkach oświatowych. Nauka w systemie integracyjnym jest najlepszym sposobem zapobiegania wykluczeniu społecznemu. Korzystanie z tych samych podręczników w szkołach masowych, integracyjnych i specjalnych, zapobiegnie powstawaniu różnic w poziomie edukacji między dziećmi zdrowymi a niepełnosprawnymi. Dodatkowo, używanie przez dzieci tych samych komputerów czy urządzeń mobilnych, będzie zapobiegać podkreślaniu odmienności uczniów niepełnosprawnych pośród ich rówieśników.